Overweging bij Psalm 23 en Lucas 7:36 – 50
Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
Je leest er misschien zo overheen. Over dat tafereel aan tafel. Het verhaal uit Lucas is misschien zo bekend dat je er overheen leest. De scene aan het begin, als Jezus net aan tafel ligt. Maar het is redelijk uitzonderlijk wat hier gebeurt.
Het is uitzonderlijk, bijzonder, omdat het zo intiem is. En die intimiteit hoorde toen niet, nog niet eigenlijk, thuis in het openbare leven. Er zijn grenzen. Wat de vrouw, die plotseling aan Jezus’ voeten verschijnt, doet, is ongehoord.
Een vrouw die aan de voeten van een man zit, ze zalft met olie, dat was een gebruik dat gereserveerd was voor binnenskamers tussen twee echtgenoten. Maar daaraan voorafgaat dat ze de voeten nat huilt met haar tranen, en ze droogt met haar haren. Het losmaken van je haar was ook iets wat je in het openbare leven niet deed.
(Misschien kennen jullie nog dat middeleeuwse lied van Heer Halewijn, waarin hij met zijn zang een maagd verleidt om tot hem te komen en, als ze verschijnt, zegt: Gegroet schoon maagd, bruin ogen klaar. Kom zit hier neer, ontbind uw haar. Dan weet je wel wat dat betekent.)
Zo intiem, of in ieder geval erotisch zijn de gebaren van de vrouw. En iedereen die aanwezig is ziet het en verbaast zich, want Jezus doet niets. Wij als lezers verbazen ons ook want Lucas vertelt ons zodra de vrouw op het toneel verschijnt dat zij in de hele stad bekend staat als een zondares. Het kan bijna niet anders of ze is een prostituee.
Over de status van prostituees in die tijd weet ik niet zoveel. Maar wat ik me kan voorstellen is dat zij, net als tot op de dag van vandaag eigenlijk, tegelijk uitgesloten en gedoogd werd. Overgeleverd was aan de genade van anderen, haar bestaan uiteindelijk niet zeker, zonder toegang tot de godsdienst.
Hoe kwam je terecht in dat bestaan? Eerder door pech en rampspoed dan langs de weg van een vrije en vrolijke keuze. Het bracht haar wel wat op, gezien het kostbare flesje van halfkristal dat alleen gebruikt kan zijn voor dure olie. Zou ze het gekocht hebben? Zou ze het van een klant gekregen hebben als betaling voor haar diensten?
Wie is deze vrouw? Voor de gastheer van Jezus is ze niet meer dan een prostituee, en die is vooral geïnteresseerd in de reactie van Jezus. Als hij zou weten wie ze was, zou hij haar wel van zijn lijf houden. Contact met een zondaar maakt van jouzelf een zondaar. De zonde verontreinigt je als aanklevend vuil. Die Jezus is geen profeet, denkt hij bij zichzelf.
Hij jaagt de vrouw ook niet weg trouwens. Hij schermt zijn gast niet van haar af. Het is alsof hij Jezus op de proef stelt: maar eens zien hoe die zich hieruit redt. Maar terwijl hij denkt dat Jezus de vrouw niet doorziet, met andere woorden geen antenne heeft voor wat heilig is en wat niet, reageert Jezus op een manier die het tegendeel bewijst.
Als hij zijn mond opentrekt spreekt hij met zoveel gezag dat de rollen meteen worden omgedraaid. Simon, ik heb je iets te zeggen. Meester, spreek. En hij vertelt een parabel. Dat doen leraren wel vaker. Socrates stond er ook om bekend. Nathan deed het ook toen hij bij koning David kwam, nadat die Uria de dood had ingejaagd om Batseba te kunnen inpikken, ik weet niet of je je dat verhaal herinnert.
Het vertellen van een verhaal is een vorm van maieutiek genoemd, vroedvrouwschap zoals Socrates dat noemde: je begeleidt de ander naar de geboorte, zonder zelf te lopen duwen of trekken. Een verhaal bekijk je als gesprekspartners allebei van het buitenperspectief, waardoor je niet tegenover elkaar komt te staan.
Schoorvoetend volgt Simon het verhaal en antwoordt op de vraag wie de meeste liefde toont aan de geldschieter… degene die het meeste werd kwijtgescholden.
En dan koppelt Jezus het verhaal aan wat er net is gebeurd. En zo labelt hij wat de vrouw met hem gedaan heeft, als een daad van dankbare liefde. Waar Simon niet eens de gebruiken van de gastvrijheid in acht genomen heeft (hij liet de vrouw ook begaan, blijkbaar had hij weinig respect voor zijn gast), heeft de vrouw een overdaad aan eer betoond.
Het blijft verwarrend of haar daad nu het gevolg is van kwijtschelding van haar schuld, of juist de oorzaak ervan is. Ik las in een commentaar dat die verwarring misschien kan worden opgeheven als je de relatie tussen God en mensen bekijkt als een wederkerige relatie, waar zowel God als mensen actief aan mee kunnen werken.
Hoe werkt de vrouw aan die relatie mee? De intieme gebaren waarmee ze Jezus benaderde, blijven onbesproken. Gelabeld als een daad van liefde.
En ik denk: wat nu als dit de taal was waarmee de vrouw vertrouwd was? Zoals de lepralijders in een ander verhaal Jezus van een afstandje toeroepen, zoals de bedelaar in Jericho in plaats van te roepen om een aalmoes om Jezus roept. Zo heeft deze vrouw haar eigen manier om toenadering te zoeken.
Dan is het een kwestie van slecht begrijpen als we haar gebaren als erotisch duiden. Ook al zijn het dezelfde gebaren, ze hebben een andere lading, een andere intentie. Dat maakt dat ze misschien ongepast lijken, maar dat niet zijn. Of in ieder geval de vraag opwerpen wat ongepast is.
Jezus lijkt daar wel vaker mee te spelen, met die vraag. En iedere keer te wijzen op de intentie die telt. Het vraagt liefde, geduld en vertrouwen om uit te gaan van de goede intenties van anderen ook als wat ze zeggen of doen op het eerste gezicht anders overkomt.
Liefde komt in vele talen. Sommigen verklaren ons de liefde door voor ons te zorgen. Anderen laten hun liefde zien door ons vrije ruimte te geven. Weer anderen geven ons liefde door ons aan te raken. Soms laat iemand liefde zien door cadeautjes te geven. Een ander zal ons laten weten dat die aan ons denkt.
En zo spreken ook wij onze eigen taal. Waarvan we verwachten dat iedereen die spreekt. Waardoor we een ander soms niet naar diens goede intenties verstaan. Er de betekenis in zien of horen die het zou hebben als wij het zouden doen. Maar wij zijn die ander niet.
Jezus toont zich een profeet niet alleen door de gedachten van Simon te doorzien, maar ook door de intenties van de vrouw te doorzien. Voorbij te kijken aan haar gedrag dat op het eerste gezicht zo ongepast is, erotisch lijkt, en het correct te labelen als daad van dankbare liefde.
Ze zalft zijn voeten met olie, voor het oog van de wereld. Om maar even een link te leggen met de Psalm waarin de Heer iemand gastvrij verwelkomt, het glas volschenkt en het hoofd zalft met olie, ten overstaan van de vijand. Een maaltijd als een baken van rust en vrede.
Ga in vrede, zegt Jezus tot de vrouw die hem zalfde. En zo gaat ze ook denk ik. Ze is gezien in de liefde die in haar is. Ze is in liefde gezien. En waar liefde liefdevol ontvangen wordt, daar vinden mensen vrede.
Speur naar de liefde in de daden van de ander. Lees, kijk, leef er niet ongemerkt overheen. Zoek naar de wederkerigheid in de relaties met de mensen om je heen. Daaruit wordt toekomst, vrede geboren.
Amen
