Overdenking bij Psalm 34: 12-23 en Mattheüs 21:1-17
Gehouden op 13 april 2025 in de Dorpskerk van Eelde, op de dag af 80 jaar na de bevrijding van 13-4-1945.
Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
Mijd het kwade, doe wat goed is,
streef naar vrede, jaag die na.
Soms lijken dit soort woorden in de Bijbel de indruk te wekken van een belofte. Als je dit doet, dan komt het wel goed met je. En dat werkt ook andersom, namelijk dat mensen die in ellendige omstandigheden terechtkomen zich gaan afvragen: wat heb ik verkeerd gedaan?
Maar dan horen we in de Psalm:
18De HEER hoort de kreten van de rechtvaardigen,
Hij bevrijdt hen uit de nood.
19Gebroken mensen is de HEER nabij,
Hij redt wie zwaar wordt getroffen.
20Al blijft de rechtvaardige niets bespaard,
de HEER zal hem steeds weer bevrijden.
Een leven dat getroffen wordt is niet een leven dat van God verlaten is.
Natuurlijk, zo is het ook, denk je dan. Is dat niet het verhaal van Pasen? Het levensvuur van Jezus lijkt helemaal te zijn vergaan tot as, maar onder die as blijft toch een kooltje gloeien dat door de adem van God wordt aangeblazen om uit te breken in het Licht der Wereld.
Maar het is goed om het af en toe te horen. En te herhalen. Al blijft de rechtvaardige niets bespaard, de Heer zal hem, haar, hun steeds weer bevrijden. Tegenslag heeft niet het laatste woord. Het leven gaat over bergen en door dalen, soms volgen na lichte momenten snel weer donkere. Zo is het leven. Maar de bevrijding heeft telkens weer het laatste woord. Dat is de belofte, dat is de hoop die leven doet. Als je tenminste het optimisme hebt om het leven niet als reeks tegenslagen te zien, maar als een telkens weer (helemaal of een beetje) bevrijd worden.
De bevrijding heeft telkens weer het laatste woord. Dat geldt ook als je naar oorlog kijkt. Aan de verschrikkingen van iedere oorlog komt ooit een einde.
Meer dan 100 jaar geleden eindigde de Eerste Wereldoorlog. De mensen die uit deze grootste oorlog tot dan toe terugkeerden, met de verschrikkingen van het front voor ogen rechtstreeks naar hun alledaagse levens, waren vastbesloten: na deze horror mag er nooit meer een oorlog komen, dit nooit meer.
Maar hoe gaven ze de vrede vorm? 15Mijd het kwade, doe wat goed is, streef naar vrede, jaag die na? Nou… in de manier waarop er met Duitsland werd omgegaan, werden de kiemen voor de volgende oorlog al gezaaid. Zonder Eerste Wereldoorlog was er geen Tweede geweest. Gelukkig kwam ook aan die Tweede Wereldoorlog een einde. En voor West-Europa betekende dat bevrijding.
Nooit meer zo’n oorlog, zei men toen. En hoe gaven ze de vrede vorm? De NAVO werd in 1949 opgericht, om te werken aan vrede en veiligheid. En een jaar later de Raad van Europa, om democratie te bevorderen en toe te groeien naar Europese samenwerking om het ooit weer uitbreken van een grote oorlog te voorkomen. 15Mijd het kwade, doe wat goed is, streef naar vrede, jaag die na.
Maar ondertussen was de oorlog de wereld niet uit. Nooit. Want overal waar machtsbeluste en gekrenkte mensen aan het roer van een land komen (een dodelijke combinatie) ligt oorlog op de loer. Overal waar idealen, of ze nu religieus of politiek zijn, fanatiek en monomaan aan anderen worden opgedrongen, ligt oorlog op de loer. Overal waar mensen de eigen vrijheid en voorspoed bouwen op de onvrijheid en ellende van anderen is de vrede ver te zoeken. Tot in de jaren ’70 vochten koloniën voor hun onafhankelijkheid.
Een rechtvaardige mijdt het kwade en jaagt vrede na. Het kwade is iets om te mijden en de vrede iets om na te jagen.
Als je naar de wereldgeschiedenis kijkt, zie je inderdaad dat het kwade de wereld niet uit te krijgen is. Maar je kunt het wel vermijden, er niet aan meedoen. En je ziet inderdaad dat vrede iets is om na te jagen, lastig te grijpen, moeilijk vast te leggen. Onrustig woelt de mens de deken van vrede keer op keer weer van zich af.
15Mijd het kwade, doe wat goed is, streef naar vrede, jaag die na.
Deden de geallieerde leiders wat goed was, toen ze Europa bevrijdden? Ze streefden naar vrede en gebruikten daarbij geweld. Ze calculeerden de eigen verliezen in. En is geweld goed? Het doden van vijanden? Het accepteren van bijkomende burgerslachtoffers? Het soms niet ingrijpen omdat er andere militaire doelen belangrijker zijn, zoals het besluit om de spoorlijnen naar Auschwitz niet te bombarderen, en de keuze om geen voedsel te droppen boven het hongerende Westen van Nederland omdat de vliegtuigen nodig waren voor bombardementen? Streef naar vrede, mijd het kwade, doe wat goed is. Zijn die dingen in onze wereld wel te verenigen?
Een inmiddels lang overleden gemeentelid opperde ooit eens dat militairen die met wapens de vrede verdedigen, standaard een rouwband om hun arm zouden moeten dragen. Het berouw om het noodzakelijke geweld zit ingebakken, overbodig geweld wordt erdoor aangeklaagd.
Het lijkt in onze wereld niet anders te kunnen dan met die dubbelheid. Leven. Vrede najagen. Het goede proberen te doen. We doen het struikelend. Maken fouten. Er vallen slachtoffers.
Zou het toneelstukje dat Jezus opvoert hier op een of andere manier ook over gaan? Zou hij, naast het uitbeelden van een oude profetie over hoe de Messias Jeruzalem binnen kwam rijden, niet ook de spot aan het drijven zijn met het koningschap in deze wereld. Hij laat zich feestelijk onthalen in de stad, en vertrekt daarna weer alsof er niets is gebeurd, het is alsof hij het koningschap belachelijk maakt, het verwerpt. In de Tempel gooit hij de mensen die daar voor eigen gewin staan eruit, en maakt er plek voor lammen en blinden en kinderen. In het hart van de godsdienst krijgen kwetsbare mensen de troon.
“Mijn koninkrijk is niet van deze wereld” zegt hij dan ook ergens. Gods ideaal is een ideaal dat niet met wapens mag worden opgelegd. Het komt tot stand door hopen, het goede doen, en stilletjes verwachten dat het er ooit van zal komen misschien, dat is de manier waarop dit koninkrijk de wereld verovert. En daarin kritiek op de verbale, fysieke, of geestelijke druk die wij mensen uitoefenen in het klein en het groot om de wereld te vormen naar ons beeld.
Als je kijkt naar de geschiedenis van de bevrijding van Europa, van ons land, van Eelde-Paterswolde vandaag 80 jaar geleden, dan zie je hoe dubbel alles is. In een oorlog zijn vijanden soms onverwacht vriendelijk, zijn vrienden soms vijandig, wordt vrede soms bevochten met wapens, kost de vrijheid van de een het leven van de ander, is de vreugde van de een het verdriet van de ander. Botsen dood en leven op elkaar en worden relaties tussen mensen en groepen een ingewikkelde kluwen van gedeelde en verschillende belangen.
Oorlog als uitvergroting van wat altijd wel ergens gebeurt. Ergens ver weg nog steeds. Dichtbij nog steeds. In het groot en in het klein. Ergens in ons midden.
Daarom wens ik ons vrede. Zoals ik iedereen die vechten moet vrede wens. Ieder die leeft in dit chaotische bestaan vol dubbelheden: vrede. Mag God je bevrijden met een vrijheid die niet van deze wereld is. Een vrijheid die niet ten koste gaat van de vrijheid van een ander. Die niet ten koste gaat van de ruimte die een ander heeft om vrij te zijn. Mag het je gegeven zijn dat het goede wat je nastreeft ook goed is.
Vrede.
Amen
