Je wordt alleen gelukkiger van een on-line discussie als je niet gemeen hoeft te zijn. Je hoeft niet gemeen te zijn als je goede argumenten hebt. Dus: wees het eens goed oneens. In 2008 zette Paul Graham de zwakke en sterke manieren om het oneens te zijn op een rijtje van zeer zwak (schelden) naar zeer sterk (weerleggen met argumenten). Nuttig toch? Ik vertaalde en bewerkte zijn tekst.
Maart 2008
Het web verandert schrijven in tweerichtingsverkeer. Twintig jaar geleden schreven schrijvers en lazen lezers. Het web laat lezers antwoorden, en dat doen ze steeds meer – in reacties, op forums, en in hun eigen blog posts.
Oneens zijn verleidt tot reactie
Velen van hen die ergens op antwoorden, zijn het daarmee oneens. Dat kun je verwachten. Als ze ermee instemmen zijn mensen minder gemotiveerd te reageren, dan bij een verschil van mening. En als je het ermee eens bent heb je bovendien weinig toe te voegen. Je zou kunnen doorgaan op iets wat de schrijver zei, maar die is waarschijnlijk de belangrijkste implicaties al nagegaan. Als je het oneens bent, begeef je je op terrein dat hij nog niet heeft behandeld.
Aantal meningsverschillen neemt toe
Gevolg is het opduiken van veel meer meningsverschillen, zeker gemeten naar het aantal gebruikte woorden. Dat betekent niet dat mensen bozer worden: de structurele verandering in de manier waarop we communiceren is de verklaring. Maar hoewel het geen boosheid is die het aantal meningsverschillen doet stijgen, bestaat wel het gevaar dat de stijging in het aantal meningsverschillen mensen bozer zal maken. In het bijzonder online, waar het makkelijker is om dingen te zeggen die je nooit in iemands gezicht zou zeggen.
Wees het wel goed oneens!
Als we het allemaal meer met elkaar oneens gaan zijn, moeten we goed opletten dat we dat op een goede manier doen. Wat betekent het om het “goed” oneens te zijn? De meeste lezers zullen het verschil wel kennen tussen de uitersten van een scheldpartij en een zorgvuldig onderbouwde weerlegging, maar ik denk dat het helpt om de tussenliggende niveaus een naam te geven. Hieronder dus mijn poging tot een ‘meningsverschillen-hiërarchie’ (MH).
MH0. Schelden
Dit is de zwakste vorm van meningsverschil, en waarschijnlijk ook de meest gebruikte. We hebben allemaal wel ergens reacties gezien als deze:
“homo!!!!!!!!”
Het is belangrijk te beseffen dat ook meer welbespraakte scheldpartijen net zo weinig gewicht in de schaal leggen. Een reactie als:
“De schrijver is een zelfingenomen dilettant.”
is natuurlijk niets anders dan een dikdoenerige versie van “homo!!!!!!!!”.
(Waarom homo een veel gebruikt scheldwoord is, is mij overigens een raadsel- KvdP)
MH1. Ad Hominem
Een ad hominem aanval is niet zo zwak als puur schelden. Het zou zelfs best iets kunnen toevoegen. Bijvoorbeeld, als een Tweede Kamerlid een artikel zou schrijven dat beweert dat het salaris van Kamerleden verhoogd zou moeten worden, zou je kunnen reageren met:
“Natuurlijk zegt zij dat. Zij is zelf Kamerlid.”
Dit weerlegt de bewering van de schrijfster niet, maar is wel relevant. Het blijft echter een heel zwakke manier van meningsverschil. Als er iets verkeerd is aan de bewering van het Kamerlid, moet je zeggen wat dat is. En: als er niets mis mee is, wat maakt het dan uit dat de schrijfster een Kamerlid is?
Stellen dat een schrijver niet de autoriteit heeft om over een onderwerp te schrijven is een variant van ad hominem. Eentje van een bijzonder nutteloze vorm, want goede ideeën komen juist vaak van buitenstaanders. Het gaat erom of de auteur gelijk heeft of niet. Als zijn gebrek aan gezag fouten veroorzaakt, wijs dan op die fouten. En als zijn buitenstaanders-positie niet voor fouten zorgt, is er geen probleem.
MH2. Reageren op toon
Vanaf dit niveau komen de reacties op wat geschreven is en niet op de schrijver. De zwakste vorm hiervan is het oneens zijn met de toon van schrijven. Bijvoorbeeld:
“Ik vind het onvoorstelbaar dat de auteur Intelligent Design afwijst op zo’n frivole manier.”
Hoewel het beter is dan het aanvallen van de schrijver, is dit nog steeds een zwakke vorm van meningsverschil. Het is immers veel belangrijker of de schrijver een juiste of onjuiste bewering doet, dan wat zijn toon is. Vooral omdat toon lastig te beoordelen is. Iemand die ‘een aap op zijn schouder heeft’ met betrekking tot een bepaald onderwerp, zal beledigd zijn door een toon die andere lezers gewoon neutraal vinden.
Als het ergste dat je kunt opmerken kritiek is op de toon van een ander, zeg je vrij weinig. Is de schrijver van lotje getikt, maar correct? Liever dat dan volstrekt serieus en fout. En als de auteur ergens fout zit, wijs dan aan waar.
(Wat mij betreft hoort het reageren op schrijffouten ook in deze categorie thuis. Dat iemand een spelfout maakt, wil niet zeggen dat zijn of haar bewering onjuist is. Toch maken sommige mensen zich van de discussie af door het taalgebruik van een ander te corrigeren, en verder niet meer te reageren -KvdP)
MH3. Tegenstelling
Op dit niveau krijgen we eindelijk reacties op wat er gezegd werd, in plaats van hoe het gezegd werd of door wie. De zwakste manier van reageren op een bewering is eenvoudigweg het tegengestelde beweren, met weinig tot geen ondersteunend bewijs.
Dit wordt vaak met MH2 uitspraken gecombineerd, zoals in:
“Ik vind het onvoorstelbaar dat de auteur Intelligent Design afwijst op zo’n frivole manier. Intelligent Design is een legitieme wetenschappelijke theorie.”
Tegenspraak kan soms enig gewicht in de schaal leggen. Soms is het voldoende om de tegengestelde bewering te zien, om in te zien dat die juist is. Bewijs van die tegengestelde bewering helpt meestal beter..
MH4. Tegenargument
Op niveau 4 bereiken we de eerste vorm van een overtuigend meningsverschil. De voorgaande manieren kunnen meestal worden genegeerd: ze zijn in wezen nietszeggend.
Een tegenargument kan iets bewijzen. Het probleem is alleen, dat het lastig is te zeggen wat.
Een tegenargument is een tegenstelling (MH3) voorzien van onderbouwing en/of bewijzen. Als het tegenargument rechtstreeks ingaat op de oorspronkelijke bewering, kan het overtuig. Helaas zijn tegenargumenten doorgaans gericht op iets dat net een beetje verschilt van de oorspronkelijke bewering. Vaak, vaker wel dan niet, debatteren twee mensen ergens gepassioneerd over terwijl ze het feitelijk over twee verschillende dingen hebben. Soms zijn ze het zelfs met elkaar eens, maar hebben ze dat niet door omdat ze zo verdiept zijn in hun discussie.
Er zou een legitieme reden kunnen zijn om met argumenten te komen tegen iets dat net een beetje anders is dan wat de schrijver beweerde: als je het gevoel hebt dat hij de kern van de zaak miste. Maar als je dat doet, moet je het expliciet zeggen.
MH5. Weerlegging
De meest overtuigende vorm om het oneens te zijn is de weerlegging. Het is eveneens de meest zeldzame, omdat het ’t meeste werk is. Je hebt het door: de meningsverschillen-hiërarchie vormt een soort piramide, in die zin dat hoe hoger je komt des te minder voorbeelden je on-line tegenkomt.
Om iemands bewering te weerleggen moet je haar waarschijnlijk citeren. Je moet haar “op heterdaad betrappen”, een passage vinden waarvan je het gevoel hebt dat die onjuist is, en dan uitleggen waarom zij daar verkeerd zit. Als je geen citaat kunt vinden om het mee oneens te zijn, neem je het op tegen een “stroman”.
Hoewel weerlegging over het algemeen inhoudt dat je iemand citeert, betekent citeren niet automatisch dat je iemand weerlegt. Sommige schrijvers citeren delen van een tekst waarmee ze het oneens zijn om de schijn te wekken van legitieme weerlegging, en vervolgen dan met een antwoord zo zwak als MH3 of zelfs MH0.
MH6. Weerlegging van het kernargument
De kracht van een weerlegging hangt af van wat je weerlegt. De krachtigste vorm van meningsverschil is om iemands kernargument te weerleggen.
Zelfs op het niveau van MH5 komen we soms doelbewuste leugens tegen, zoals wanneer iemand onbelangrijke onderdelen van een bewering onderuit haalt. Soms is de geest waarin dat wordt gedaan meer een vernuftige vorm van ad hominem dan een werkelijke weerlegging. Bijvoorbeeld iemands grammatica corrigeren, of hameren op kleine foutjes in namen en getallen. Alleen als de bewering van de ander werkelijk stoelt op dat soort dingen, is het corrigeren van de ander meer dan een poging de tegenstander onderuit te halen.
Werkelijk weerleggen van iets, vraagt dat je het kernargument weerlegt, of een van de kernargumenten. En dat betekent dat je je echt moet richten op wat het kernargument is. Een echt effectieve weerlegging zou er dus zo uitzien:
“Het belangrijkste punt dat de auteur maakt lijkt x te zijn, want hij zegt <citaat>
Maar dit is verkeerd, en wel om de volgende reden…”
Het citaat dat je aanwijst als fout hoeft niet een letterlijke formulering van het kernargument te bevatten. Het is genoeg om iets te weerleggen waarop het kernargument is gebaseerd.
Waar is dit goed voor?
Nu hebben we een manier om vormen van meningsverschil te classificeren. Waar is dit goed voor? Wat de meningsverschillen-hiërarchie in ieder geval niet biedt, is een manier om een “winnaar” aan te wijzen. De MH niveaus omschrijven louter de vorm van een uitspraak, niet of die uitspraak juist is. Een MH6. reactie kan nog steeds geheel verkeerd zijn.
Bovengrens
Maar waar MH-niveaus geen ondergrens aangeven voor hoe overtuigend een reactie is, ze geven wel een bovengrens. Een MH6-reactie kan weinig overtuigend zijn, maar een MH2 of lager is nooit overtuigend.
Doorprikken van holle beweringen
Het meest voor de hand liggende voordeel van classificatie van manieren van meningsverschil is dat het mensen zal helpen om wat ze lezen op waarde te schatten. In het bijzonder zal het ze helpen om intellectueel oneerlijke argumenten te doorzien. Een eloquente spreker of schrijver kan de indruk geven dat hij in staat is zijn tegenstander de grond in te boren puur door het gebruik van sterke woorden. In feite is dat waarschijnlijk de belangrijkste eigenschap van een demagoog. Door namen te geven aan de verschillende vormen van meningsverschil, geven we lezers een speld om zulke ballonnetjes stuk te prikken.
Kwaliteit van schrijven opkrikken
De labels kunnen schrijvers ook helpen. De meeste intellectuele oneerlijkheid gebeurt ongewild. Iemand die in opstand komt tegen de toon van iets waarmee hij het oneens is, zal waarschijnlijk overtuigd zijn dat hij werkelijk iets zinnigs zegt. Uitzoomen en van een afstandje kijken naar zijn standpunt in de meningsverschillen-hiërarchie kan hem inspireren om een stapje hoger te zetten naar een tegenargument of een weerlegging.
Discussies minder gemeen = meer gelukkige mensen
Maar het grootste voordeel van het op een goede manier oneens zijn, is niet alleen dat het gesprekken verbetert, maar dat het de mensen die die gesprekken hebben gelukkiger maakt. Als je conversaties bestudeert, zul je zien dat er veel meer gemeens te vinden is onder in MH1 dan boven in MH6. Je hoeft niet gemeen te zijn als je echt een punt kunt maken. Eigenlijk wil je dat niet eens. Als je werkelijk iets te zeggen hebt, staat gemeen zijn je maar in de weg.
Als het omhoog bewegen in de meningsverschillen-hiërarchie mensen minder gemeen maakt, zal het de meeste van hen gelukkiger maken. De meeste mensen genieten niet echt van gemeen zijn; ze zijn het omdat ze er niets aan kunnen doen.
(Dank aan Aike van Deursen voor zijn commentaar)
