Overweging bij 2 Koningen 2:1-18 en Lucas 9:57-62
Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
In dat kleine stukje evangelielezing dat we hoorden, komen maar liefst drie uitspraken terug die hun ingang vonden als zelfstandige gezegden… of tenminste zijn herinnerd als beroemde uitspraken van Jezus.
De eerste is ‘de vossen hebben holen’. Wie kende die?
En de tweede: ‘laat de doden hun doden begraven’?
En de derde: ‘de hand aan de ploeg slaan’?
Vooral die laatste is denk ik vrij bekend, en wordt ook in het alledaagse spreken soms nog wel gebruikt. De hand aan de ploeg slaan: werk aan de winkel betekent het, moedig voorwaarts.
Aan deze uitspraak kun je horen dat het om, waarschijnlijk, een authentieke uitspraak van Jezus gaat. Jezus kwam uit Galilea en trok daar rond met zijn leerlingen. En Galilea is een streek van boeren en vissers. Daarom komen er in de gelijkenissen van Jezus veel beelden uit de landbouw en de visserij terug. In dit geval dus ploegen.
Jullie weten waar ploegen voor bedoeld is, toch?
Zo rechte voren als de boeren op het Groninger land met hun GPS-systeem tegenwoordig door hun akkers trekken; je zou haast denken dat dat puur is om te dat de machines in het oogstseizoen razendsnel hun werk kunnen doen.
Maar natuurlijk is ploegen bedoeld om de aarde open te breken, zodat het zaaigoed in losse vruchtbare grond kan vallen en niet bij de eerste de beste bui wegspoelt. En als je rechte voren ploegt, weet je zeker dat je ieder stukje van je akker optimaal benut.
Tegenwoordig zijn er op trekkers hulpmiddelen, zoals GPS en stuurhulpen, om zo recht mogelijk te ploegen. Maar wat vroeger gold, geldt nog steeds. Om rechte voren naast elkaar te trekken, moet je niet achteromkijken. Je richt je blik op de horizon en op de vore die je al opengebroken hebt. Stel je een span ossen voor, of een enkele os, met een enkele ploegschaar achter hem aan, en jij als boer daarachter met de teugels in je ene hand en de andere hand sturend aan de ploeg. Voorwaarts ploegen, vooruitkijken.
Een voorwaartse beweging, daar gaat dus het om als je Jezus volgt.
In alle drie de beeldspraken trouwens. De vossen hebben holen, de vogels nesten… dat betekent dat die beesten een plek hebben waar ze iedere nacht naar terugkeren. Een vast gebied, een territorium, een stukje eigen grond zou je kunnen zeggen.
Maar als je de Mensenzoon volgt, zo zegt Jezus, keer je niet elke avond weer terug op de vertrouwde plek, naar je eigen bed en je eigen kussen. Je begeeft je soms ver van huis, op onbekend terrein.
Voorwaarts gaan, er spreekt ook een soort onrust uit. Laat de doden hun doden begraven… natuurlijk bedoelt Jezus niet dat mensen hun doden maar moeten achterlaten. Dat ze een geleefd leven niet respectvol en liefdevol zouden mogen afsluiten. Maar, als het om het volgen van Jezus gaat, gaat het blijkbaar om het leven. Je beweegt je onder de levenden in de wereld. Daartoe ben je geroepen.
En dan die ploeg, ten slotte. Als iemand zegt dat die nog even afscheid wil nemen van de huisgenoten, zegt Jezus ‘nee, de blik vooruit.’ Ook hier kan niet bedoeld worden dat je je huisgenoten maar moet laten voor wat ze zijn, dat er geen huis meer voor je is om naar terug te keren. Het gaat om iets anders. Om wat je te doen staat.
De ploeg door de akker trekken is een veel betekende beeldspraak bij het Koninkrijk van God, bij wat je in de wereld zou moeten gaan doen. Ploegen is: de akker voorbereiden zodat erin gezaaid kan worden. De grond openbreken zodat het zaad kan ontkiemen.
De drie beeldspraken over het volgen van Jezus zijn dus samen te vatten als: beweging de wereld en het leven in, om de aarde open te breken zodat er gezaaid kan worden.
Wat zou dat openbreken van de akker in onze tijd kunnen betekenen? Als we naar Jezus’ weg kijken, zoals die in de verhalen wordt geschetst, gaat die weg altijd over mensen. Zou je mensen als dichtgeslagen grond kunnen beschouwen, die mag worden opengemaakt?
Dan gaat het misschien wel over hoe we normaalgesproken naar mensen kijken. We zien uiterlijk, en dat levert een bepaald idee van die ander op. We zien gedrag, ook dat levert een bepaald beeld van die ander op. Maar zien we dan de diepte, zien we drie dimensies, of maken we er in ons hoofd een plaatje van. Oordelen zijn vaak gebaseerd op een plat plaatje. Daar de ploeg doorheen trekken, die akker openmaken betekent met aandacht, met vragen, met contact dieper gaan dan ons eerste oordeel.
En het gaat misschien over hoe mensen zelf kunnen dichtraken. Tegenslagen, klap na klap. Een vluchtverhaal. Trauma dat levensbedreigend is, letterlijk of figuurlijk. Armoede die mensen gevangenzet en rond laat draaien in hetzelfde stressvolle kringetje. Mensen die veroordeeld, gepest of vervolgd worden door anderen. Dan kan er iets dichtgaan. De groei stokt, mensen verharden van buiten naar binnen om hun kwetsbaarheid te beschermen. Mensen vervlakken, of maken zich kleiner dan ze zijn. Er is gewoon geen ruimte meer om te zaaien, licht en voedsel toe te laten om nieuwe dingen op te laten bloeien.
De combinatie van die twee, onze oordelen op het eerste gezicht, en de effecten die oordelen van anderen op mensen hebben… dan gaat er van alles dicht. Het is aan ons, als we de goede weg willen volgen, als we Jezus willen volgen zo je wilt, om dat open te breken. Om het ware gezicht van anderen op te delven, door er te zijn en proberen ze te zien. Zo doet Jezus dat zelf ook.
Soms is het daarvoor nodig om even bij huis weg te bewegen. Het niemandsland tussen mij en jou binnen te gaan om jou te ontmoeten. Mijn oordelen thuis te laten, ook al voelen ze in al hun simpelheid nog zo vertrouwd. De vossen hebben holen, maar we zijn geen vossen, en de vogels hebben nesten, maar we zijn geen vogels. En we zijn geen doden maar levenden. En we hebben weliswaar huisgenoten maar ook scheppingsgenoten van andere mensen. Jezus volgen, de weg van onze geloofstraditie gaan betekent dat we geroepen zijn om mens met mensen te zijn. Mens op aarde.
(Mens op aarde… ik heb een dominee gekend bij wie dat op zijn visitekaartje stond. Henk Vreekamp.)
Mens op aarde, niet mens op 1 plek, of mens met onze kop in het zand van de aarde. Dat te zijn, daartoe zijn we geroepen.
En daarbij worden we geholpen, zo wil het verhaal van Elia.
Uiteraard hebben schriftgeleerden zich eeuwenlang gebogen over Elia’s bijzondere hemelvaart. Elia was nu eenmaal de belangrijkste profeet van het Oude Testament. Ze kwamen zelfs tot de conclusie dat Elia vanaf dat moment in een soort tussentoestand zou zijn, van waaruit hij van tijd tot tijd terug op aarde zou kunnen komen om rechtvaardigen uit de brand te helpen. En de verwachting ontstond binnen sommige stromingen joden dat hij terug zou keren om de aarde voor te bereiden op de nieuwe koning van God. Niet zo gek, als je bedenkt dat profeten en koningen in de bijbel alles met elkaar te maken hebben.
In het verhaal gaat het naast die bijzondere hemelvaart ook om de opvolging van Elia door Elisa. En daarin is het een mooie tegenhanger van de evangelielezing die gaat over achterlaten en loslaten en voorwaarts gaan. Elia laat zijn mantel achter, en Elisa gaat hem dragen. De kracht die met Elia was, gaat nu op hem over. Het is de kracht van een langere, verdere traditie want met die mantel kan Elisa zelfs het water uiteen laten wijken, een rechtstreekse verbinding met Mozes.
Als we op de weg van God gaan, als we de aarde openbreken, mensen met de kracht van aandacht weer ruimte geven om het licht dat ze in zich dragen, op te laten bloeien, dan kunnen we ervan uitgaan dat we in een traditie staan. Dat we medereizigers hebben. Dat God met ons gaat.
…
Ik zeg nog geen amen, want ik wil nog iets zeggen over het lied dat we nu gaan horen. Een verhaal dat Peter Boendermaker mij ooit vertelde. Namelijk dat de zangeres naast een begraafplaats woonde en daar zag wat de zwaartekracht met mensen kan doen. Maar zo wilde zij het niet, als ze zou gaan, nam ze zich toen voor. Zij zou willen gaan als Elia. En dat komt terug in de tekst van haar lied dat we nu gaan horen. (*Chi Coltrane, Go like Elijah)
Het is haast een gebed, in de stijl van een stampende gospel. En als je je al even dicht voelt en zwaar, breekt zo’n lied je akker misschien even open. Wees gezegend, mens op aarde.Amen
