Bij Jesaja 28
en Lucas 20
“Maak aan het volk zijn misdaden bekend. Aan het volk van Jakob zijn zonden.” Echt een opdracht van God aan een profeet. Bij de oudtestamentische profeten zoals Jesaja is er altijd weer een verband tussen de situatie waar de mensen in terecht zijn gekomen, en hun eigen gedrag. Op het niveau van de samenleving dan, een profeet richt zich nooit op een individu tenzij dat individu koning is en dan staat die natuurlijk weer voor de hele samenleving waarover hij regeert. En het gedrag dat de profeet aanspreekt heeft altijd te maken met God dienen. Maken de koning en de elite daar een potje van, nemen ze een loopje met de geboden, dan neemt het onrecht in de samenleving toe. Het gedrag van leiders is altijd besmettelijk hè? En wie beschermt de zwakken dan nog? Dat wijzen de profeten dan aan als oorzaak van de ellende waarin de samenleving inclusief elite terechtkomen. Verleg je focus. God neemt afstand van jullie als je hem niet dient, en in de ruimte die zo ontstaat laat hij het toe dat vreemde volken jullie overvallen en overheersen. Er rechtstreekse link tussen de toestand van het land, in het geval van Jesaja zelfs de toestand van ballingschap want de elite is weggevoerd naar Babylonië, en het morele gedrag van haar leiders dus. Eigen schuld, dikke bult! Hadden jullie maar…
Eigenlijk gaat de gelijkenis die Jezus vertelt vanmorgen daar ook over hè? Iemand plant een wijngaard en huurt mensen in om hem te bewaken en te bewerken. Zij mogen een deel van de oogst hebben, om te verkopen en van te leven. Maar alleen als ze het overige afdragen aan de eigenaar van de wijngaard. Die wijngaard is een bekend beeld in de Bijbel voor Israël. De mensen die de gelijkenis horen, snappen meteen waar die over gaat. God is de planter van de wijngaard: hij heeft Israël geplant in de vruchtbare grond van het beloofde land. De religieuze en politieke leiders zijn de mensen die verantwoordelijk zijn om het volk te bewaken en tot bloei te brengen. Maar… geven ze God daarbij de eer die hem toekomt? Geven ze hem zijn deel? Nee… en eigenlijk hebben ze dat nooit gedaan. Keer op keer heeft de heer van de wijngaard zijn knechten gestuurd, zijn profeten zijn dat. Maar werd naar de profeten geluisterd? Nee… ze werden mishandeld, verbannen. Denk aan Elia die vervolgd werd door koning Achab bijvoorbeeld, en moest vluchten.
Jezus vertelt dus gewoon over de profeten. En uiteindelijk als alle profeten gekomen zijn en geslagen en weggestuurd, stuurt de heer van de wijngaard zijn eigen zoon. De Messias. Maar zelfs die wordt niet gehoorzaamd. Hij wordt zelfs vermoord. Dan is het genoeg en grijpt de heer van de wijngaard in, doodt de pachters en geeft anderen het beheer in handen. Met andere woorden: God is geduldig, geeft volop kansen, doet uiteindelijk een uiterste poging maar dan is het genoeg. En dan zal de wijngaard in vreemde handen komen. Zoals in het verleden Israël keer op keer in handen viel van vreemde mogendheden. Het grappige is, als ik het zo mag noemen, dat de religieuze leiders na het horen van Jezus verhaal precies datgene willen doen wat in de gelijkenis met de zoon van de heer gebeurt. Ze willen hem grijpen om hem te doden, om hem uit te schakelen. Maar ze hebben het niet eens door, ze zijn blijkbaar verblind voor de gedachte dat Jezus de Messias zou kunnen zijn. Zo anders dan degene die ze verwachtten. Ze kunnen niet geloven dat de Messias op deze manier, in deze vorm, als deze mens, met deze boodschap, in hun midden staat. Je vraagt je af hoe vaak de Zoon van God al onder ons is geweest zonder dat wij hem hebben herkend. Misschien liep zij gisteren wel rond bij de Lidl. Dat is een uitstekende oefening trouwen om af en toe eens te doen. Verleg je focus: Kijk om je heen en stel je voor dat de vrouwen die je ziet en de mannen een boodschapper van God zijn. Hoe ontvang jij ze in jouw leven, in jouw omgeving als collega of buur, in jouw ruimte als mede-weggebruiker of mede-treinreiziger?
“Maak aan het volk zijn misdaden bekend. Aan het volk van Jakob zijn zonden.” Jesaja legt, in de tekst die we hoorden, niet zozeer een link tussen de situatie van ellende waar het volk in zit en hun gedrag in het verleden. Zo van: jullie hebben dit en dit gedaan, en daarom zitten jullie in ballingschap. De link wordt gelegd tussen hun gedrag en de toekomst. En een extra laag in deze profetie, die hem extra interessant maakt, is dat het gaat om vroom gedrag.
Want ze zijn zo vroom de mensen. Zo vroom. Ze doen zo vreselijk hun best. Ze vasten om toenadering te zoeken tot God. Ze maken zichzelf schoon en zuiver om God te ontvangen. Maar God laat zich niet zien. De wereld verandert niet.
“Waarom ziet u niet dat wij vasten, en merkt u niet op dat wij ons onthouden?”
Dan klinkt er uit de hemel iets als ‘ja duh’!
Denk je echt dat ik daarop zit te wachten? Op vroom gedoe, gebogen hoofden, mensen die zich somber neerbuigen in het zwart gekleed? Als dat bij jullie vasten is, mogen jullie je vasten houden.
Dit is het vasten dat ik verkies…
Het vasten dat God verkiest gaat over heel ander soort gedrag. Niet het kijk-mij-eens-vasten-gedrag, zie mij zie mij, en ondertussen je aandacht er niet bij hebben omdat je moet handelen en ondertussen je mensen afbeulen en ondertussen ruzie blijven maken. Nee… verleg je focus want vasten is doen. Vasten is goed doen, goed doen voor de wereld. Dán zul je God in je midden ontvangen.
Verfrissend zo’n profetie over godsdienstig gedrag, vind ik. Omdat godsdienst en geloof aan heel concreet gedrag worden gekoppeld. En niet aan rituelen, aan gebed, al die dingen waarvan je niet meteen weet of je het goed doet. Het is veel duidelijker als je de opdracht krijgt om goed te doen aan anderen.
Bekommer je om je medemensen. Streef gerechtigheid na. Dan krijg je antwoord. En over de sabbat: ga niet altijd gewoon maar door met je gang gaan, maar sta regelmatig stil. Dan zal het je goed gaan. Verleg je focus.
Dan zal het je goed gaan. In de tekst wordt zoals bij de profeten steeds gebeurt, het juiste religieuze gedrag gekoppeld aan een soort beloning. De profeet Jesaja spreekt over vasten tegenover de ballingen in Babylonië, die naar huis verlangen. Hun beloning zal zijn, als ze zich goed gedragen, dat God ze thuisbrengt uit hun ballingschap. Ze zullen het verwoeste Jeruzalem weer opbouwen. Je zou de spirituele beloning ook anders kunnen uitleggen. In de voorbereidingsgroep werd het gekoppeld aan een goed gevoel. Immers, anderen helpen omdat het goed is geeft je een goed gevoel. En… wie anderen helpt loopt de kans op onverwachte vriendschappen. En misschien wel op hulp zelf, als het in de toekomst een keer nodig is. Dat kan de beloning zijn voor ons rechtvaardige gedrag. En je zou de spirituele beloning ook zo kunnen uitleggen, dat het werkelijk zo werkt dat waar mensen rechtvaardigheid nastreven, de wereld een betere plek wordt. Dat lijkt de focus van God te zijn in de profetie van Jesaja.
De wereld een betere plek maken, als opdracht voor gelovigen. Een opdracht waarin we ons kunnen verbinden met anderen. Waarin we ons niet hoeven op te sluiten in onze eigen zuil. Alsof alleen christenen goed doen voor de wereld. Als je dat denkt kijk je niet verder dan je neus lang is. Verleg je focus.
Zo kunnen we de wijngaard ook opvatten vandaag de dag. Als onze wereld, die niet van ons is. Die we hebben gekregen. Wat betekent het dan in ons geval: de Heer van de wijngaard een deel van zijn opbrengst geven? Allereerst betekent dat, dat we zelf een deel van de opbrengst mogen hebben. Die hebben we “verdiend.” Daar mogen we van genieten. En het deel van de opbrengst van de Heer? Zou dat niet iets te maken hebben met de daden waarover Jesaja spreekt? Dat we een deel van onze middelen inzetten om te geven aan een goed doel? Om goede dingen mee te doen? Denk aan iets simpels als de voedselbank – de hoeveelheid ingezamelde goederen neemt enorm af het laatste jaar trouwens – Of de actie van de diaconie… als je het kunt missen… Wie van jullie gelooft dat de wereld daarvan een betere plek wordt? Misschien goed om af en toe even bij stil te staan en je focus even te verleggen.
En hoe zorgen we tegelijkertijd dat de wijngaard vrucht kan blijven dragen als we de grond en de lucht en het oppervlak van de aarde en het water van de oceanen vervuilen..? Waar ligt je focus?
