Overweging bij Amos 8:4-9 en Lucas 16:1-17
Gemeente van onze Heer Jezus Christus,
Ik vond het een moeilijke tekst om uit te leggen, Waarom is deze tekst zo moeilijk? Dat komt doordat de verschillende gedeeltes, vers 1-9, vers 10-13, vers 14-17, niet heel duidelijk met elkaar samenhangen. Lucas heeft de gedeeltes bij elkaar gezet met een bedoeling, maar die bedoeling, die boodschap, ligt er niet bepaald dik bovenop. Het grootste probleem wordt gevormd door het verhaal van Jezus waarmee het tekstgedeelte begint en de conclusie die Jezus aan dat verhaal verbindt. In het licht van het verhaal over de oneerlijke rentmeester wordt de hele tekst complex. Ik zal iets van het probleem proberen aan te duiden, maar toch proberen om een uitleg van het verhaal te geven zoals ik denk dat Lucas de woorden van Jezus zelf uitgelegd wilde hebben.
En ik denk uiteindelijk dat wat Jezus in Lucas zegt, spoort met wat Amos profeteert. God heeft een grondige hekel aan mensen die met minachting met arme mensen omgaan.
Goed. Een rentmeester beheert de bezittingen die hem door een ander zijn toevertrouwd. Om te zorgen dat het bezit toeneemt, of op zijn minst gelijk blijft. Als beheerder heeft de rentmeester met de beschuldiging van verspilling. En zal uit zijn functie gezet worden. Voordat hij vertrekt moet hij nog even een overzicht geven van de actuele omvang van het bezit en de uitstaande leningen en zo. We horen dat de rentmeester bij zichzelf bedenkt hoe hij het na zijn ontslag nou moet redden.
En hoe doet hij dat? Door nu het nog kan een groot gedeelte van de schulden die mensen bij zijn baas hebben, kwijt te schelden. De eerste die hij snel roept hoeft plotseling 50 vaten minder af te lossen. Dat staat gelijk aan 2000 uur werk! En de tweede mag zijn schuld in een klap met een kwart verminderen. De rentmeester stelt zijn toekomst veilig, door vrienden te maken op kosten van het geld van zijn rijke baas. En dan volgt het tegendraadse slot van het verhaal. De rijke man prees de oneerlijke rentmeester, omdat die slim had gehandeld. En dat terwijl hij er op zijn minst 50 vaten olie en 20 balen graan armer van geworden is?
Gelukkig legt Jezus dit vreemde verhaal zelf uit. Nou ja, hij zegt in ieder geval ‘de kinderen van deze wereld gaan slimmer met elkaar om dan de kinderen van het licht.’ Het is een uitleg die op zijn beurt weer wat uitleg vraagt. Want wat zijn dat, kinderen van het licht? In het Lucasevangelie wordt dat woordje licht nog twee keer gebruikt. Een keer voor Jezus zelf, en de andere keer voor zijn boodschap over het koninkrijk van God.
De kinderen van het licht zijn dus met andere woorden de mensen die Jezus volgen en naar zijn boodschap willen handelen. Met de kinderen van deze wereld zullen dan wel mensen bedoeld worden die zijn als de oneerlijke rentmeester.
Aan de slimheid van de oneerlijke rentmeester moeten de leerlingen van Jezus een voorbeeld nemen. Maak dus vrienden met behulp van de valse mammon zodat jullie in de eeuwige tenten zullen worden opgenomen als de mammon er niet meer is.
De mammon, dat komt van een Hebreeuws woord dat houvast betekent. En, veelzeggend, heeft het de betekenis gekregen van bezit of geld. Jezus heeft het over de valse mammon.
Het houvast dat geld en bezit geven is dus vals, klamp je je eraan vast in de hoop dat het je voor alle ellende zal bewaren, dan kom je bedrogen uit.
Maar je kunt er wel vrienden mee maken, met geld en bezit. De volgelingen krijgen van Jezus te horen dat ze vrienden moeten maken met hun geld en bezit, zoals de rentmeester vrienden maakt met behulp van de bezittingen van de rijke man. Want dan zullen ze in de eeuwige tenten ontvangen worden, straks als de mammon er niet meer is.
Bezittingen en geld gebruiken nu het nog kan, voor als ze straks niet meer zullen baten. De eeuwige tenten? Misschien moet je daar denken aan de tent waarin God woonde, midden tussen het volk in de woestijn. De eeuwige tenten zijn de plek waar je de eeuwige ontmoet. Maak vrienden met behulp van je bezit, om opgenomen te worden in Gods koninkrijk, zou je misschien moeten vertalen.
Wat betekent dat voor ons, leerlingen van Jezus? Moeten we, net als de rentmeester, op een oneerlijke manier ons hachje proberen te redden? Is dat de slimheid van de kinderen van deze wereld die aan de kinderen van het licht wordt voorgehouden? Is dat dan wat met goed rentmeesterschap bedoeld wordt?
Nou… als je het zo wilt uitleggen kom je in de knel met wat Jezus in het volgende gedeelte beweert. Je moet betrouwbaar zijn, zegt hij, helemaal betrouwbaar. Als je niet helemaal betrouwbaar bent, zelfs als je maar een klein beetje onbetrouwbaar bent, ben je helemaal onbetrouwbaar. En dan volgt de bekende conclusie: je kunt niet twee heren dienen, het is of God, of de mammon die je dient. Je houvast overgeven aan je bezittingen en je geld kan niet samengaan met je houvast vinden bij God.
Oké maar… de rentmeester in het verhaal gebruikt toch juist bezittingen om zijn hachje te redden? Hij maakt toch vrienden met behulp van de mammon? En hij wordt ons tot voorbeeld gesteld? Dan spreekt Jezus zichzelf behoorlijk tegen. Het wordt er niet makkelijker op. En dan volgt hierop in vers 14 tot en met 17 het gesprek met de geldzuchtige Farizeeën, waarin geldzucht ook weer wordt afgekeurd want het is een gruwel, hetzelfde als het dienen van een afgod, de mammon.
Hoe rijm je dit allemaal met elkaar? Sommige uitleggers nemen hun uitgangspunt in de boerenslimheid van de rentmeester en zullen zeggen dat je daar je voorbeeld aan moet nemen als christen. Niet helemaal onterecht. Gebruik je verstand ook als het op geloven aankomt.
Anderen betogen dat de rentmeester helemaal niet oneerlijk is, maar juist eerlijk als hij de woekerrente van 50 vaten olie en 20 balen graan kwijtscheldt, daarom wordt hij geprezen! Op die uitleg valt wel wat af te dingen; het blijft een feit dat de rijke man zijn oneerlijke rentmeester prees om zijn slimheid, er staat niet dat hij zijn rentmeester prees om zijn rechtvaardigheid.
Maar mijn oog viel op het woordje toevertrouwen. Aan de rentmeester is het bezit toevertrouwd, en wie betrouwbaar is worden door God de werkelijk belangrijke dingen toevertrouwd.
De rijke man vertrouwde erop dat de rentmeester er goed mee om zou gaan, betrouwbaar zou zijn, en eerlijk. Maar hij verspilde het en daarom wordt hij dus ontslagen. En dan plotseling, als de toekomst dreigend op de rentmeester afkomt met doembeelden van hard werken of bedelen, dan neemt de rentmeester een slim besluit. Nu hij nog kan, nu hij nog gebruik kan maken van het geld van de rijke man, laat hij het geld rollen en helpt met dat geld andere mensen. Hij bevrijdt de mensen van hun torenhoge schulden en wordt er zo zelf in de toekomst ook beter van. Dat is de slimheid van de rentmeester waaraan de leerlingen van Jezus een voorbeeld mogen nemen.
Laat je geld rollen nu het nog kan, maak gebruik van de valse mammon nu hij er nog is, want straks is hij er niet meer en heb je niks meer aan je geld. Zorg dat je er zelf beter van wordt, en dat anderen erop vooruitgaan. Dat wordt bedoeld met vrienden maken. Dan wordt het geld goed gebruikt, dan wordt het geld niet verspild.
Maar let altijd op. Je kunt beter worden van geld en bezit, en je kunt anderen er een beter leven mee geven, maar dat betekent niet dat je al je houvast in het leven bij geld en bezittingen moet zoeken. Dat betekent je kan geen twee heren dienen. Je kan niet bouwen op je bezit, want vroeg of laat gaat je bezit voorbij. Slim gebruikmaken van de mammon betekent dat je er hier en nu voor zorgt dat de mammon jou dient, waarbij je de ander geen moment uit het oog verliest en anderen mee laat profiteren. Dat is blijkbaar wat er met betrouwbaarheid bedoeld wordt. Goed omgaan met datgene wat jou in dit leven is toevertrouwd, met bezit en geld dat je in dit leven hebt kunnen verwerven, betekent dat je het niet over de balk smijt, maar zeker ook niet oppot. Slim, betrouwbaar en eerlijk met geld en bezit omgaan betekent dat je geen dienaar van je eigen bezit wordt, maar je bezit gebruikt om God te dienen.
Je bent een slimme rentmeester als je het geld, of wat je ook maar voor geld wilt invullen, dat jou in dit leven wordt toevertrouwd, hier en nu gebruikt ten gunste van jezelf en van de mensen die hulp nodig hebben.
En zo blijkt uit een complexe tekst een eenvoudige en praktische opdracht naar voren te komen. Laat je geld rollen, en zorg dat er ook een deel naar anderen toerolt. Stel het ook ten dienste van de hulp aan je naaste.
Want God heeft een grondige hekel aan mensen die met minachting omgaan met arme mensen.Amen
