Polarisatie is een tegenstelling van ideeën, niet van gevoelens. Nuance wordt niet gezocht. Dat is niet in het belang van de aanjagers van polarisatie. Het strijdperk van polarisatie is het midden: daar staan de mensen die bewust of onbewust geen keuze voor een van de twee kanten hebben gemaakt. Uit alle macht proberen pushers ze daartoe te bewegen. Hieronder een paar actuele voorbeelden. Blog gebaseerd op het boek Polarisatie van Bart Brandsma
Dwingen tot een zwart-witkeuze
Het schijnt bij de visie van Daesh te horen, dat er een eindstrijd dient te worden uitgevochten tussen de goeien en de kwaaien. De goeien zijn zij, aanhangers van de ware uitleg van de Islam, de kwaaien zijn de rest van de wereld met hun verdorven gewoontes en hun valse goden.
Je vraagt je af hoe het overrijden van een stel toeristen op de boulevard van Nice hieraan bijdraagt, of het doodrijden van Kerstmarktbezoekers, of het beschieten van jongeren tijdens een concert in Bataclan. Zijn zij de vijand?
De meeste van de doden en gewonden zullen zichzelf niet als vijand van Daesh hebben bestempeld. Ze rekenen zich niet tot het boze Westen, noch tot de godsdienststroming van Al-Baghdadi c.s. Vanuit het perspectief van polarisatie zijn ze echter het doelwit.
Zoals in een vorige post opgemerkt: het gaat de pushers helemaal niet om de vijand aan de andere pool. Het gaat om het midden. Daar moeten de ‘silent’ tot een keuze gedwongen worden. Ze moeten de ene kant gaan haten en naar de andere kant opschuiven: welke kant maakt dan eigenlijk niet zoveel uit. Het is de bedoeling van de aanslagplegers, of hun inspiratoren, om de wij-zij-tegenstelling te vergroten. En mensen in het midden tot een keuze te dwingen.
Dat dit (helaas) vaak werkt, laat de uitzonderlijkheid van deze reactie zien: “mijn haat krijgen jullie niet.”
Wie niet voor ons is, is tegen ons
Dit bekendste voorbeeld van zwart-witdenken werd uitgesproken door George W. Bush, in reactie op de aanslagen van 11 september 2001. Het is een variant op een bijbeltekst: “wie niet voor mij is, is tegen mij”. De mensheid wordt opgedeeld in twee groepen: de goeden en de kwaden. Aan welke kant je staat, bepaalt waar je bij hoort.
Nuance is hier uitgesloten. Je wordt gedwongen om te kiezen voor een van de polen. Anders wordt er namelijk voor jou gekozen. Deze opdeling in twee groepen kan, als polarisatie op zijn hoogtepunt is, verstrekkende gevolgen hebben voor hen die het midden blijven verkiezen. Zij worden door beide kanten gezien als verraders. Zeker als ze actief pogingen ondernemen om te bemiddelen: ‘Ja maar je moet toch ook begrip op kunnen brengen voor die van de overkant…’
Wie een brug wil bouwen, wordt eenvoudig tot zondebok gemaakt. Zie als voorbeeld Rwanda in 1994: Hutu’s sympathetic to the Tutsis were killed. Ja: polarisatie op zijn hoogtepunt is de burgeroorlog.
Ongemerkt bijdragen aan polarisatie
Religieuze leiders die oproepen tot verzoening, en als onderstreping van hun oproep gezamenlijk optrekken: het komt de afgelopen jaren regelmatig voor. Het ziet er prachtig uit: een beeld van hoop en optimisme: “zie je wel..”
Wat “zie je wel”? Maak die zin eens af? Dikke kans dat je als einde zult denken “niet alle Moslims zijn terroristen”. Of “niet alle godsdienst draagt bij aan geweld”. Hoe waar dit misschien ook is, deze gedachten en dus het publieke optreden van de religieuze leiders dragen niet bij aan oplossing van de polarisatie. Ze dragen er aan bij.
Ze gaan namelijk mee in de manier waarop de hitsers, de racisten, de aanslagplegers kortom de ‘pushers’ de werkelijkheid indelen. In goed en fout, in wij en zij. Door dat onderscheid te willen nuanceren, wordt de tegenstelling alleen maar bevestigd als iets bestaands. Er zijn zoveel andere manieren om een aanslagpleger te labelen, dan zijn geloof of de motivatie van waaruit hij zegt te handelen. Door te zeggen: dit is typisch Islam én door te zeggen ‘dit is niet Islam’ ga je mee in het beeld dat het hier om geloof zou gaan, en om een bepaalde groep met bepaalde kenmerken (gelovigen).
Dit is blog 3 over polarisatie.
Meer lezen? Klik hier voor deel 2, hier voor deel 1
Dit stuk is gebaseerd op ‘Polarisatie, inzicht in de dynamiek van wij- zij denken’ van Bart Brandsma (november 2016) Je kunt het hier bestellen.
polarisatie in drie stappen: het proces van polarisatie en de drie rollen
[…] Meer lezen? Klik hier voor het vorige deel en klik hier voor het volgende deel […]