Bij Prediker 2:1-11, Kolossenzen 3:12-17
en Lucas 12:13-21
Wie van jullie heeft regie over zijn leven? Wie van jullie heeft haar bestaan onder controle? In onze samenleving lijkt dát de grote belofte, het beloofde land te zijn. Want we kunnen over oneindig meer beslissen dan ons voorgeslacht kon. We hebben het voor het kiezen. En nu nog maar 1 stapje en dan kunnen we ons leven maken. Kunnen we bepalen hoe anderen ons zien. Kunnen we bepalen wie we zelf zijn. Comfort, vrijheid en autonomie zijn de beloftes van de reclame. En wie de achterliggende beloftes van de reclame leest, weet waar we gemiddeld naar verlangen.
De keerzijde is ons ook niet onbekend. Onder het mom van ‘de regie geven’ worden soms mensen met keuzes opgezadeld die ze helemaal niet kunnen maken. Ontbreekt de begeleiding, het bij de hand nemen dat sommigen van ons van tijd tot tijd nodig hebben. Veel mensen lopen rond met de vraag waarom het niet werkt, want ze hebben zoveel te kiezen, zoveel vrijheid maar zijn toch niet zo gelukkig als die anderen waarmee ze zich vergelijken. En de koppeling tussen kiezen, geluk, en eigen verantwoordelijkheid leidt bij sommigen tot een moordende druk en een voortdurend gevoel van falen.
Als alles beheersbaar is, is er niets meer dat ons overkomt. Dan heeft alles een oorzaak. En als we alles in de hand hebben of leven met de suggestie dat dat zo is, zijn we verantwoordelijk voor wat ons overkomt. Ook onze geloofstraditie heeft stromingen die zo denken. Het ongerijmde, het onverwachte, het onverklaarbare waaraan we blootstaan worden dan gekoppeld aan ons eigen gedrag. En gespeeld via de band van God. God zorgde dat jou dit overkwam, of heeft het niet voorkomen, dus wees maar niet te zeker van jezelf.
Onze geloofstraditie geeft natuurlijk ook andere antwoorden. In plaats van ons steeds onderuit te halen. In plaats van God hoofdschuddend te laten toekijken terwijl wij vermalen worden tussen de raderen van autonomie, regie en verantwoordelijkheid. Antwoorden die ons grond onder de voeten geven. Want we hébben geen ultieme regie. Er overkomen ons dingen. Dat is het leven, daarin zijn we met elkaar verbonden. Daar hebben we mee om te gaan. Daarom zijn we hier. Daarom zijn we hier, om te schuilen bij elkaar en tegelijkertijd niet te schuilen voor het leven zoals dat is. Soms voor onszelf, soms voor een ander.
Prediker vertelt ons over zijn experiment. In zijn zoektocht naar de zin van het bestaan heeft hij de absolute regie. Hij is een vorst, een koning als Salomo. Onbegrensd in zijn mogelijkheden. “Alles wat mijn ogen zagen, heb ik ze gegund”, schrijft hij. “Elke vreugde die mijn hart verlangde heb ik het gegeven en ik genoot naar hartelust al het goede dat ik had verworven.” Maar ondertussen had hij het er ook zwaar mee. Hij noemt het een moeizaam zwoegen dat hem niets heeft overgeleverd. Want alles gaat uiteindelijk voorbij. Je kunt niets zeker weten. Het is niet meer, en ook niet minder, dan lucht of het najagen van de wind.
Prediker experimenteert met alle mogelijkheden de regie te nemen. En concludeert steeds weer dat het vooral leidt tot een hoop gezwoeg. Als je ergens naar streeft dan ben je nooit daar waar je wilt zijn. Dan ligt het beloofde land altijd achter de horizon. Altijd moeite en onrust. Dat is het najagen van de wind.
Dat is precies wat de rijke man in de gelijkenis van Jezus doet. Hij verplaatst het moment van rusten naar de toekomst. Zijn leven is een aaneenschakeling van als en dan. Als ik zus en zo heb bereikt, dán zal ik mezelf toestaan om rust te nemen, te eten, drinken en me te vermaken. En hij wordt achterhaald door de tijd.
Onwillekeurig moet je dan denken aan het verhaal van die man die zo hard werkte, gesteund door zijn vrouw. Weken van 80 uur zonder uitzondering. Van alles afgezegd omdat het bedrijf hem nodig had. Maar als hij met pensioen zou zijn, dan zou er tijd komen om leuke dingen te gaan doen. Die reis maken, genieten van vriendschap. En toen kwam het pensioen, en toen kwam de ziekte, en toen kwam de dood. Vergaar je dus geen schatten voor jezelf op aarde: zorg dat je rijk wordt bij God.
We hebben zoveel te kiezen. We hebben zoveel in de hand. Met als gevolg dat we bestookt worden met de boodschap dat we kunnen kiezen voor ons eigen geluk. Een boodschap met als ondertoon dat we daarvoor dan ook zelf verantwoordelijk zijn. De Bijbelverhalen van vanmorgen zetten daar iets tegenover. De boodschap: lokaliseer je geluk niet in het land van morgen maar zoek het vandaag. Dat scheelt je gezwoeg.
Extra gezwoeg. Want het leven is soms al zwoegen genoeg. Je maakt genoeg dingen mee. En dan heb je nog een dag waarin maar 24 uur zit. En een lichaam dat zo zijn beperkingen heeft, soms meer en soms minder. Dat is toch genoeg? Wat zou je bij de last van vandaag nog de last van morgen voegen? Heeft niet iedere dag genoeg aan zijn eigen last?
Lokaliseer je geluk niet in het land van morgen maar zoek het vandaag. Dat scheelt je gezwoeg. Maar ook: deel dan je geluk vandaag.
Deel vandaag: dat is wat je tussen de regels door leest in de gelijkenis van Jezus. ‘Zo vergaat het iemand die schatten verzamelt voor zichzelf, maar niet rijk is bij God. Rijk zijn bij God, dat klinkt beter dan het verzamelen van schatten in de hemel. Dat voelt teveel als dat wat je nu doet een investering is in een ticket naar de hemel. Rijk zijn bij God is hier en nu. En gaat dus verder dan jezelf. Als ik genoeg heb, morgen, dan zal ik rust hebben en delen? Nee. Vandaag deel ik van mijn geluk. Dat maakt me rijk.
De bijbelverhalen van vanmorgen zijn duidelijk. We hebben geen ultieme regie over ons leven. Want zelfs als we die zoals prediker wel hadden, dan nog brengt het ons niet wat we zoeken. Dan nog is het lucht, en najagen van de wind. En voor veel wat ons overkomt zijn we niet zelf verantwoordelijk. We weten niet wat de nacht ons brengt. Of de volgende morgen. Dat kan angstig maken: wordt mijn rijkdom ineens weggehaald? Maar ook ontspanning geven: focus maar op de rijkdom bij God. Beperk je streven maar tot vandaag. Dat maakt het een stuk behapbaarder. De momenten geluk. Tussendoor. Tussen alles wat niet maakbaar is door.
